Vrijdag kwam voor mij het nieuws: de directeur van onze lokale bibliotheek (bblthk), Sjaak Driessen, gaat met pensioen. Als stadsdichter heb ik nauw met hem en zijn personeel samengewerkt. De bibliotheek voelde als mijn thuis. Daarom nu mijn beschouwing op de Wageningse bibliotheek en Sjaaks bijzondere rol, geschreven voor en gepubliceerd op Cultuurinwageningen.nl.
De bibliotheek – in Wageningen de bblthk – ik heb er een heel bijzondere relatie mee. Om te beginnen was het formeel gezien de afgelopen drie jaar mijn werkgever. De bibliotheek is het thuis van de Stadsdichter. Vóór ik stadsdichter was, werkte ik bij de Utrechtse Universiteitsbibliotheek. Momenteel schrijf ik een boek, waarin de hoofdpersoon werkt in een bibliotheek. Het mag geen verrassing zijn: ik ben verknocht aan deze plekken. Noem me een romanticus, maar een bibliotheek is voor mij meer dan een verzameling boeken. Een bibliotheek heeft een ziel. Sjaak snapt dat. Laat me u overtuigen.
De ziel van een bibliotheek
Voor de leek in bibliotheekland: een collectie – hoe groot of klein ook – is het resultaat van inspanning. ‘Collectioneren’ is een werkwoord. Wie ooit in zijn leven een private boekencollectie van enige omvang onderhield, weet dat. Als je er een aantal jaren niet naar omkijkt, is de collectie al deels irrelevant geworden. Niet omdat er een dikke laag stof op is gekomen, maar omdat de eigenaar van de bibliotheek andere doelen in het leven heeft, waardoor de collectie uit gebruik is geraakt, of omdat er nieuwe trends en inzichten in de wereld zijn, waar de collectie op aangepast moet worden. De bibliotheek weerspiegelt immers de wereld. De bibliotheek weerspiegelt daarnaast zijn gebruikers. Daarom heeft een bibliotheek een ziel.
Het zal u dan ook niet verbazen dat in tijd van grote veranderingen – in de wereld en van de gebruikers – een boekencollectie danig in de war kan zijn, dat het voor de ‘collectioneurs’ niet meer bij te benen is, dat een bibliothecaris eigenlijk trendwatcher is geworden. In zo’n tijd heeft Sjaak Driessen (vanaf 1984) de scepter gezwaaid in de Wageningse bibliotheek. Ik vind dat hij dat goed gedaan heeft. Als ik u uit wil leggen waarom, dan moet ik altijd denken aan de muziekwinkel Plato, in Utrecht. Daar was in de jaren ’90 al vlak naast de kassa een plankje met de ‘aanraders’ van het personeel. De ABC-boekhandels in Amsterdam en Den Haag zijn daar later ook mee begonnen in het boekenvak. Nu is het gemeengoed.
Identiteit
In het mediavak heet dat curation: het vinden, selecteren en van commentaar voorzien van content. In normale mensentaal betekent dat dat er ‘iemand thuis is’ – dat je niet zomaar een mediamagazijn binnenwandelt, maar dat er persoonlijkheden schuilgaan achter de collectie. Opnieuw: een bibliotheek heeft een ziel. De vernieuwing in het bibliotheekwezen, tot stand gekomen door de eerdergenoemde ‘verwarring’ en door technologische ontwikkelingen, hebben de ziel van de bibliotheek niet gespaard. Sjaak Driessen heeft uitleenbalies moeten veranderen in uitleenmachines; infobalies in computers; de ‘eigen collectie’ werd een landelijke database.
Sjaak was vernieuwend, maar bleef eigenwijs en wist te voorkomen dat de bblthk een onpersoonlijk boekenmagazijn werd, een webwinkel of een supermarkt. Dit deed hij onder meer door het personeel een aantal heel zichtbare werkplekken te geven, waardoor er voor je gevoel altijd iemand thuis was. Ook zorgde hij, samen met zijn mensen, voor een kleurrijke samenwerking met de sterke kunst en cultuursector in Wageningen: optredens, debatten, wisselende kunstexposities. En ondanks deze samenwerkingen bleef hij het belang benadrukken van boeken, van lezen en van literatuur. Want dat is de identiteit van de bblthk.
Tastbare ervaringen
Hij had – en heeft – gelijk in zijn benadrukken. Ik heb het gezien bij andere bibliotheken, bij uitgeverijen en zelfs bij dichters. Het zijn cultuurcentra, productiehuizen en podiumdichters geworden. De angst in het gehele boekenvak dat boeken en zelfs ‘het lezen’ irrelevant zou worden, heeft ervoor gezorgd dat we ons ontwikkelden (en dat is goed) – maar ook dat we de kracht en de traditie van het papieren boek als medium minder gingen waarderen.
Langzaam komt men hier nu van terug. Mensen kopen graag luxe edities – hebben het liefst iets moois in handen. Papieren boeken blijven langer in iemands herinnering, zo blijkt uit onderzoek, en jongeren tussen 14 en 16 voelen geen connectie met een ebook, omdat (en ook dit is bewezen) de papieren, tastbare werkelijkheid diepere sporen achterlaat in de hersenen. Onder marketeers is het al jaren bekend: de digitale wereld is vluchtig, schreeuwerig en de aandachtspanne is kort. Wie impact wil, wie een relatie wil met zijn doelgroep, die biedt een werkelijk tastbare of sociale ervaring – dat kan een mini-ervaring zijn, zoals een gesprek of het sturen van een ‘ouderwetse’ brief; of de mogelijkheid om een evenement bij te wonen. Zo is ouderwets weer nieuw en hip geworden.
Het boek, en de gemoderniseerde bibliotheek – in Sjaaks variant – passen hierbij, en niet enkel vanwege de leeservaring die de boeken ons als mediaproduct bieden. Het boek (en de bibliotheek) fungeert ook als debatstuk, als pronkstuk, als ‘verbinder’ in moeilijke ervaringen. De bibliotheek weerspiegelt immers de wereld. De bibliotheek weerspiegelt zijn gebruikers. Het gaat om de ziel, de geest in de machine. Een bibliotheek is net een mens.
Dag Sjaak, bedankt voor je menselijkheid. Ik ga je opvolging met grote belangstelling volgen.
Meer columns over de bibliotheek?